سون خبر، مسعود صفری- به جرات می‌توان گفت، آذربایجان یکی از سخت‌ترین دوره‌های تاریخ خود از لحاظ چالش‌های محیط زیستی را می‌گذراند و با ادامه‌ی شرایط به این منوال، بحران‌های بزرگ زیست محیطی در آینده نزدیک، دور از ذهن نیست.
مهمترین چالش فعلی محیط زیستی آذربایجان، دریاچه ارومیه است که این روزها نفس‌های آن به شمارش افتاده و بی‌تدبیری‌ها و مدیریت نادرست منابع آبی، سدسازی‌های بی‌رویه و عدم تخصیص حق‌آبه، کشاورزی سنتی، ایجاد کارخانجات صنعتی آب‌بر مانند کارخانجات متععد قند و شکر و نتیجه‌بخش نبودن برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه به همراه کاهش بارندگی در حوزه این دریاچه، سبب شده است که امیدها برای احیای این نگین شمال‌غرب ایران هر روز کمرنگ‌تر شود.
بررسی نوسانات سطح آب دریاچه ارومیه به لحاظ اهمیت، ماهیت و موقعیت این مجموعه پهناور آبی و نقش بسیار آن در محیط زیست منطقه، در سال‌های اخیر اهمیت ویژه ای پیدا کرده است. وسعت دریاچه ارومیه و شور بودن این دریاچه مملو از نمک، اهمیت آن از نظر زیست محیطی را چند برابر کرده است.
دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه داخلی ایران می‌باشد و مساحت این دریاچه در سال ۱۳۷۷ در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار می‌گیرد. این دریاچه، بزرگترین دریاچهٔ آب شور در خاورمیانه و ششمین دریاچهٔ بزرگ آب شور دنیا است.
بیشتر آب دریاچه ارومیه از رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، تلخه رود، گادر، باراندوز چای، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می‌شود، اما سدسازی‌های بی‌رویه و ایجاد ده‌ها سد بزرگ و کوچک، مانع تامین آب این دریاچه شده است و بر اساس اخبار رسمی منتشر شده در رسانه‌ها در بهترین حالت، صرفا ۲۰ درصد از حق‌آبه دریاچه ارومیه محقق شده است.
در طی روزهای اخیر اخبار ضد و نقیضی در رسانه‌ها مبنی بر خشک شدن کامل دریاچه ارومیه منتشر شد که به نگرانی مردم و فعالان محیط زیست دامن زد، اما مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست با تکذیب این خبر گفت: دریاچه ارومیه هنوز به صورت کامل خشک نشده اما تقریبا دو قسمت شمالی و جنوبی آن از هم جدا شده است و حدودا ۱۰۰۰ کیلومتر مربع از دریاچه باقی مانده و در صورت عدم تحقق حق‌آبه باتوجه به تبخیر بالایی که وجود دارد، قطع به یقین امیدی به احیای دریاچه نخواهد بود. آرزو اشرفی‌زاده ضمن بیان اینکه دریاچه ارومیه به‌صورت کامل خشک نشده است، گفت: در صورت عدم تامین حق‌آبه مورد نیاز دریاچه با توجه به تاخیر در بارش‌های پاییزی و تبخیر بالا، دریاچه به‌صورت کامل خشک خواهد شد.
طوفان‌های نمکی ناشی از خشکی دریاچه ارومیه و تبعات آن
اخیرا مسئول سابق دفتر نظارت و پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه ضمن اشاره به تبعات بی‌شمار خیزش طوفان نمک ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه، به ترکیبات ریزگردهای توفان‌های نمکی دریاچه ارومیه اشاره کرده و گفته است: بر اساس گزارش‌های مطالعات صورت گرفته توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی تبریز و ارومیه، ذرات موجود در ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه حاوی ترکیبات کلسیم، آهن، آلومنیوم و منیزیم هستند. کلسیم موجود در محیط خطر ابتلا به سنگ کلیه، گرفتگی مجاری کلیه و رگ‌های خونی را بالا می‌برد. آهن موجود در این ریزگردها نیز ممکن است منجر به ورم و بروز آسیب‌های چشمی شود و جذب آن از طریق تنفس طولانی‌مدت نیز التهاب ریه را در پی دارد. تنفس منیزیم موجود در ریزگردها باعث افسردگی، گیجی و ضعف عمومی می‌شود اما درباره آلومینیوم وضع از این هم بدتر است و حتی تنفس کوتاه‌مدت ذرات حاوی آلومینیوم باعث سرفه، تحریک شش و صدمه به دستگاه تنفسی می‌شود. اگرچه خشکی دریاچه ارومیه طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها یا اختلالات را موجب می‌شود اما مهمترین و شایع‌ترین این اختلالات متوجه ریه، مری، سیستم عصبی و دستگاه‌های داخلی خواهد شد.
وی با اشاره به تبعات خشکی دریاچه ارومیه و تبعات طوفان‌های نمکی گفته است: توفان نمک دریاچه ارومیه علاوه بر تحت تاًثیر قرار دادن استان‌های همجوار دریاچه،تا هزاران کیلومتر دورتر یعنی تا شمال شرق ایران را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد و گستره آن به استان‌های تهران، قم، خراسان شمالی، خراسان رضوی و سمنان هم می‌رسد. در بهترین حالت حدود ۶ میلیون نفر از جمعیت ساکن در حاشیه این دریاچه را مجبور به ترک منطقه خواهد کرد.
با توجه به موارد ذکر شده، لزوم احیای نگین فیروزه‌ای آذربایجان بر هیچ کس پوشیده نیست و احیای این پهنه آبی ارزشمند می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات و معضلات زیست محیطی ممانعت کرده و نجات منطقه‌ای وسیع در کشور را از تبعات طوفان‌های نمکی و فجایع بزرگ زیست محیطی نجات دهد. علی‌رغم تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه و صرف میلیاردها هزینه توسط این ستاد که البته اقدامات آن مورد انتقاد مردم و نمایندگان مجلس نیز قرار گرفته است، متاسفانه در حال حاضر شاهد نتایج مثبتی از اقدامات این ستاد نبوده‌ایم و دریاچه ارومیه با بحران جدی مواجه است و خشکی کامل، این دریاچه را تهدید می‌کند. خشکی کامل دریاچه ارومیه و تبعات زیست محیطی ناشی از این خشکی، بر زندگی میلیون‌ها انسان تاثیر منفی خواهد گذاشت و تعلل در احیای دریاچه و انتقال آب به دریاچه ارومیه و عدم تامین منابع آبی، نتایج فاجعه‌باری به همراه خواهد داشت که مسوولان کشوری و استانی به این مهم بایستی توجه ویژه داشته باشند تا شاید از بروز این فاجعه جلوگیری شود.
